Μια συνάντηση της πόλης των Αθηνών με τον Οιδίποδα Τύραννο, τις Φοίνισσες και το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού, ως μέγιστο ποιητικό συμβάν του Εμφυλίου. Για πρώτη φορά, πολιτικοί και πολίτες, διαβάζουν τα αρχαία κείμενα σε ένα αναστοχασμό της καταγωγικής μήτρας του Εμφυλίου, των καταστροφικών επιφαινομένων του και της υπέρβασής του, χωρίς λήθη.
Τετάρτη 25 Σεπτεμβρίου 2025 | Πλατεία Κοτζιά, ώρα: 19:00
Σύλληψη ιδέας: Φίλιππος Ωραιόπουλος
Δραματουργία-Σκηνοθεσία: Γιάννης Καλαβριανός
Διαμόρφωση σκηνικού χώρου: Εύα Μανιδάκη
ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΜΕ ΤΟΝ ΟΙΔΙΠΟΔΑ ΤΥΡΑΝΝΟ, ΤΙΣ ΦΟΙΝΙΣΣΕΣ ΚΑΙ ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΙ ΤΟΥ ΝΕΚΡΟΥ ΑΔΕΛΦΟΥ, ΩΣ ΜΕΓΙΣΤΟ ΠΟΙΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΑΝ ΤΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ, ΤΗΣ ΕΝ ΓΕΝΕΙ ΒΙΑΣ, ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ ΤΟΥΣ
Τώρα τα τόξα
Διάτρητα
Απ’ άλλα τόξα
Κι όμως παλίνδρομα
Και Κανιβαλικά
……………….
Γιάννη Δάλλα, ἀνατομία, 1971
TO CONCEPT
ΤΟ ΕΡΓΟ
Ο Οιδίποδας γίνεται φονιάς του πατερα του, ως να μην ήταν ο πατέρας του, γινεται σύζυγος της μητέρας του, ως να μην ήταν η μητέρα του, εν τέλει, η αλήθεια και η πλάνη συνυπάρχουν ως η πραγματική αλήθεια. Αλλά αυτή η αντιφατική συνύπαρξη αλήθειας-ψέματος, η οποία συγκροτεί μια ποιητική επινόηση, ενσαρκώνεται θεατρικά ως πραγματικό γεγονός, γιατί ο Οιδίποδας δεν γνωρίζει, γιατί αγνοεί την αλήθεια. Αυτού του ειδους η ενσάρκωση της ποιητικής επινόησης συγκροτεί το ίδιο το τραγικό. Γιατί όταν εξαιτίας ενός λοιμού, η αλήθεια αυτής της αντίφασης του Οιδίποδα, ως προς τον πατέρα του και την μητέρα του, παρουσιάζεται μπρός στα μάτια του, τον τυφλώνει και συγχρόνως οδηγεί την μητέρα του στην αυτοκτονία. Κι αυτή την αποκάλυψη της μοναδικής αλήθειας την πραγματοποιεί, με τόλμη, ο λόγος του χορού, σήμερα θα λέγαμε ο λόγος του κόσμου, του λαού, του πλήθους.
ΟΜΟΙΟΤΗΤΗΤΑ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΑ
Στον εμφυλιο ο κάθε τύπου ΕΝΑΣ, ΜΙΑ, ΑΛΛΟ σκοτώνει τον κάθε τύπου ΑΛΛΟΝ, ΑΛΛΗ, ΑΛΛΟ ως να μην ανήκει στην ίδια οικογένεια, στην ίδια κοινότητα, στο ίδιο Έθνος στην ίδια οικουμένη, στον ίδιο κόσμο, δηλαδή η αλήθεια και το ψέμα (ως πλάνη) συνυπάρχουν και εδώ ως αλήθειες. Σε αυτήν την κοινή αντίφαση, λοιπόν, διασταυρώνονται και συναντώνται, η τραγικότητα του Οιδίποδα με την αντίστοιχη του εμφυλίου. Όμως, συγχρόνως, στο πλαίσιο αυτής της όμοιότητας, ανάμεσα στον Οιδίποδα και στον εμφύλιο, συνυπάρχει μια σημαντική διαφορά: ο Οιδιπόδας δεν γνωρίζει, αγνοεί, δεν έχει συνείδηση την οικογενειακή συγγένεια του, ενώ στoν εμφύλιο όλοι γνωρίζουν, αγνοούν συνειδητά την κοινοτική συνύπαρξή τους, κι όμως δεν υπερβαίνουν την εμφυλιακή σύγκρουση, αλλά οδηγούνται σε μια καταστροφή ολική (ανθρώπινη, κοινωνική, παραγωγική, περιβαλλοντική).
Η ΚΑΤΑΓΩΓΙΚΗ ΜΗΤΡΑ
Αν οι Φοίνισσες είναι η καταγωγική συνέχεια (ως ενότητα μυθική, εννοιολογική, βιολογική), του Οιδίποδα Τύραννου (Ετεοκλής και Πολυνείκης παιδιά του Οιδίποδα και της Ιοκάστης), και αν το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού (Παύλος Αντρέας), είναι η σύγχρονη εκδοχή των Φοινισσών, κι’ αν αυτά συγκροτούν την μέγιστη βία και καταστροφή, λόγω της έκβασης του εμφύλιου καθαυτού, τότε, οι πράξεις και ο λόγος του Οιδίποδα Τύραννου είναι αυτά, που θα μπορούσαν ως γενική καταγωγική μήτρα να προαναγγείλουν, να παράγουν και να υλοποιούν τον εμφύλιο. Έναν εμφύλιο που περιλαμβάνει, την μέγιστη βία, τα καταστροφικά επιφαινομένα του, αλλά και την υπέρβασή τους, χωρίς λήθη, μέσα από τις πράξεις και τον λόγο του χορού. Από αυτήν την άποψη το συγκεκριμένο σύνθετο έργο τέχνης, που προτείνεται, δεν ενδιαφέρεται να αναδείξει απλώς τον αδελφοκτόνο εμφύλιο, αλλά την κοινωνική και πολιτισμική καταγωγική παραγωγή του εμφυλίου, στο εσωτερικό της κοινωνικής ποικιλομορφίας σήμερα, τοπικά και οικουμενικά, και σε όλες τις εκλεπτύνσεις του στην καθημερινή και πολιτική ζωή.
Αυτή, λοιπόν, η πρωταρχική αδελφοκτόνος συνθήκη, αν και διαφοροποιείται ως προς τον χρόνο, τον τόπο και την κοινότητα, μπορεί ενδεχομένως να προσδιοριστεί σχετικά διαχρονικά, έχοντας ως καταγωγικό πυρήνα, το μέγιστο αδιανόητο ενδοοικογενειακής ακραίας βίας (φονικής) και κατ’ επέκταση ενδοκοινοτικής, όπου ο κάθε Ένας, Μία, Άλλο εναντιώνεται σε κάθε είδους Άλλον, Άλλη, Άλλο. Αυτή η αναλογική μεταφορά από την ενδοοικογενειακή στην ενδοκοινοτική συγκρότηση της βίας, σε εθνικό, αλλά και οικουμενικό επίπεδο, μπορεί να υλοποιείται, εντός της ποικιλόμορφης κοινότητος, λόγω εθνοτικών, θρησκευτικών, φυλετικών, ταξικών, έμφυλων, οικονομικών, ιδεολογικών, πολιτικών και πολιτιστικών άνισων διαφορών, μεμονωμένα ή σε σύνθεση. Μια τέτοια ακραία βία, ανάμεσα σε όλο το φάσμα της κοινωνικής ποικιλομορφίας, μπορεί να συγκροτήσει την κάθε είδους σύγχρονη εμφύλια βία-σύγκρουση. Έτσι, λοιπόν, ο Οιδίπους Τύραννος, δεν προσεγγίζεται ως αρχέτυπο-στερεότυπο του οιδιπόδειου συμπλέγματος, αλλά κυρίως ως μια σχετικά διαχρονική, διατοπική και εννοιολογική μήτρα, παραγωγής ενός φάσματος εμφύλιας ενδοκοινοτικής διαμάχης-σύγκρουσης και συγχρόνως της υπέρβασής της. Μια υπέρβαση που δεν ξεχνά, αλλά που η μνήμη του εμφυλίου γίνεται προϋπόθεση για την ύπαρξη ενός καινοτόμου διαφορετικού γίγνεσθαι (κοινωνικού, ανθρωπολογικού, πολιτιστικού, πολιτικού), δια της Τέχνης.
Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΧΗ ΩΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Η παραπάνω συνθετική, γενική και καταγωγική προσέγγιση του εμφύλιου μέσω της Τέχνης (Οιδίπους Τύραννος, Φοινισσες, Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού), θα μπορούσε να αποτελέσει, σήμερα, τη σκοπιά προσέγγισης του ελληνικού εμφύλιου (πρόσφατου και του παρελθόντος), ως ένα παράδειγμα τοπικό και οικουμενικό. Μια τέτοια προσέγγιση δεν έχει την πρόθεση να αρνηθεί την ιστορική του διάσταση-μνήμη (τις προϋποθέσεις ύπαρξης του), η οποία μένει ανοιχτή σε κάθε τύπου έρευνα και ερμηνεία, και την οποία αυτό το έργο προϋποθέτει. Ασφαλώς, η αύρα του εμφυλίου δεν έχει σταματήσει να φθάνει έως τις μέρες μας σε διάφορες μορφές καλυμμένα ή φανερά. Ένας τέτοιος αναστοχασμός δεν έχει την πρόθεση μιας ‘συμφιλίωσης’ (αυτή επίσημα έχει υπάρξει), αλλά διατηρώντας τις κάθε τύπου διαφορές και ανταγωνισμούς, να υπάρξει το ενδεχόμενο να ανοιχτεί η δυνατότητα μιας σύγχρονης υπέρβασης και χειραφέτησης δια της Τέχνης.
ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ/ΑΙΝΙΓΜΑ
Αυτή, λοιπόν, η γενεαλογία των ελληνικών εμφυλίων (από την επανάσταση του 21 ως τις μέρες μας- χούντα των συνταγματαρχών), δημιούργησε, το μέγιστο χάσμα στο εσωτερικό του κοινωνικού σώματος σε όλους τους συνδυασμούς, δηλαδή, ανάμεσα στους πολίτες, αλλά και μεταξύ των πολιτικών, όπως και μεταξύ πολιτών και πολιτικών. Αυτό το πολλαπλό χάσμα, εν είδει «μεγίστου τραύματος» και επομένως «μεγίστου δράματος», αποτελεί, μέχρι σήμερα, συγκροτησιακό στοιχείο στην συνεχώς μεταβαλλόμενη συλλογική ταυτότητα και συνείδηση. Εντός αυτού του δράματος των εμφυλίων θα μπορούσε να διακρίνει κανείς, τηρουμένων των αναλογιών, ένα δίλλημα/αίνιγμα, τόσο ανάμεσα στα αδέλφια Πολυνείκη και Ετεοκλή (παιδιά του Οιδίποδα και της Ιοκάστης) στις Φοίνισσες, όσο και στο Τραγούδι του Νεκρού Αδελφου στα αδέλφια Παύλος, Αντρέας. Αυτό το είδος δίλημματος/αίνιγματος μπορεί να διατυπωθεί ως εξής: εάν το αίτημα του Πολυνείκη για δικαιοσύνη στην ίση κατανομή της εξουσίας, δικαιολογεί και δικαιώνει την εμφύλια καταστροφή ή η αποδοχή της αδικίας, για την οικειοποίηση της εξουσίας από τον Ετεοκλή, δικαιολογεί και δικαιώνει την αποφυγή της εμφύλιας καταστροφής. Ανάλογο θα μπορούσε να είναι και το δίλημμα/αίνιγμα και στο συνολικό έργο, Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού.
Στη σύγχρονη συγκυρία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι η επιλογή ανάμεσα στις δυο αυτές εκδοχές εξαρτάται από το είδος του ρόλου ανάληψης κοινωνικής ευθύνης (πολιτικών και πολιτών) απέναντι στο μέλλον της ποικιλόμορφης κοινότητας (εθνοτικά, θρησκευτικά, φυλετικά, ταξικά, έμφυλα, ιδεολογικά, πολιτικά, πολιτιστικά, διαδικτυακά).
Σήμερα, λοιπόν, που η κοινοτική βία διαχέεται στο εσωτερικό μιας τέτοιας ποικιλόμορφης κοινωνίας, τοπικά και οικουμενικά, το παραπάνω δίλημμα/αίνιγμα για τον εμφύλιο, μπορεί να επεκταθεί, από την αδελφοκτόνο εκδοχή των Φοινισσών και του Νεκρού Αδελφού, στον καταγωγικό και γενικό πυρήνα του εμφυλίου, που ενσαρκώνεται από το περιεχομένο και την πλοκή του Οιδίποδα Τύραννου και έτσι να αποκτήσει ένα πιο καθολικό, οικουμενικό και καταγωγικό χαρακτήρα. Σε αυτήν την περίπτωση, η σύγχρονη Σφίγξ, θα μπορούσε να επαναδιατυπώσει το παραπάνω δίλημμα/αίνιγμα ως εξής: την εκδοχή του Οιδίποδα: χειραγώγηση, καταστροφή της ποικιλόμορφης κοινότητας, ως βίαια επιβολή μιας νέας αυταρχικής και άνισης κανονικότητας, ή την εκδοχή του Χορού: δημόσια παρουσίαση της αλήθειας του καταστροφικού συμβάντοςδικαιοσύνη χειραφέτησηυπέρβαση, στο πλαίσιο ενός δημοκρατικού συμβολαίου απάλειψης κάθε τύπου άνισης διαφοράς, με αγωνιστική, αλλά μη εμφυλιακή σύγκρουση (κυριολεκτικά και μεταφορικά με λόγο και πράξεις).
Η ΝΕΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ
Για τις ενδεχόμενες πολλαπλές απαντήσεις-επιλογές σε ένα τέτοιο δίλημμα και της αντίστοιχης ανάληψης ευθύνης – απόφασης, σήμερα, μπορεί εν δυνάμει, να συμβάλλει ένας αναστοχασμός πρωτίστως με βάση την τραγωδία του Οιδίποδα Τύραννου, ως γενική καταγωγική μήτρα, που συμπυκνώνει κάθε μορφής εμφυλίου, σε σχέση με τις Φοίνισες και το Τραγούδι του Νεκρού Αδελφού, που διαπραγματεύονται τον εμφύλιο καθαυτό. Για αυτό το λόγο, λοιπόν, προτείνεται η κατασκευή ενός είδους νεοΠοιητικής διαδικασίας. Σε αυτήν την διαδικασία, ετερογενείς θεσμοί (πολιτικών εν ενεργεία ή μη και πολιτών από διάφορες κοινωνικές ομάδες) συγκροτούν μια προσωρινή ποιητική κοινότητα, ως κοινό πεδίο παραγωγής Τέχνης και Πολιτισμού. Σε αυτού του είδους την κοινότητα, οι ετερογενείς θεσμοί, μπορούν να βρεθούν σε ένα κοινό πεδίο παραγωγής Τέχνης, του οποίου η οργανωτική δομή δεν θα είναι ούτε ιεραρχημένη ούτε αφομοιωτική, αλλά καθορισμένη μόνον από την ίδια την πλοκή και τους ρόλους των αρχαίων κειμένων.
Αυτή η κοινότητα αναλαμβάνει τη δημόσια επι-τελεστική ανάγνωση των υψηλής και οικουμενικής Τέχνης θεατρικών κειμένων, δραματουργικά ξεκινώντας από το καταγωγικό κείμενο του Οιδίποδα Τύραννου, συνεχίζει με την τελευταία πράξη των Φοινισσών (όπου παρουσιάζονται ο Οιδίποδας, η Αντιγόνη ο Κρέων, τα δυο αδέλφια που έχουν αλληλοσκοτωθεί και η Ιοκάστη που έχει αυτοκτονήσει) και ολοκληρώνεται από το τραγούδι «Όνειρο» του Νεκρού αδελφού. Αυτού του είδους η επιτελεστική ανάγνωση είναι λίγο παραπάνω από μια ανάγνωση και πολύ λιγότερο από μια θεατρική εκφορά λόγου. Το συνολικό επι-τελεστικό συμβάν λαμβάνει χώρα μόνον μια φορά, σε ένα τόπο υψηλού συμβολισμού, μπρος από το Δημαρχιακό Μέγαρο του Δήμου της Αθήνας, στην Πλατεία Εθνικής Αντίστασης (Κοτζιά) σε εν σειρά τραπέζια ανάγνωσης. Η σχέση ανάμεσα: α) στην κοινότητα των αναγνωστών (πολιτικών και πολιτών), β)στα αρχαία κείμενα (Φοίνισσες, Οιδίπους Τύραννος), γ) στο τραγούδι (νεκρού Αδελφου) και δ) στον προτεινόμενο τόπο (Πλατεία Εθνικής Αντίστασης (Κοτζιά), δεν είναι τυχαία, αλλά συγκροτεί ένα σύνολο, μια ενότητα έργου Τέχνης, όπου το ένα δίνει πραγματικό και μεταφορικό-συμβολικό νόημα στο άλλο. Το αποτέλεσμα μιας τέτοιας ποιητικής οντότητας, που συγκροτείται από μια τέτοιου είδους κοινότητα αναγνωστών, η οποία εκφέρει μιας τέτοιας μορφής κείμενα και τραγουδιού και σε ένα τέτοιου τύπου τόπο, μπορεί να συγκροτήσει ένα μέγιστο νεοΠοιητικό Συμβάν, ως έργο Τέχνης. Σε αυτό το συμβάν, λοιπόν, για πρώτη φορά, πολιτικοί και πολίτες, θα πρωταγωνιστούν σε ένα αναστοχασμό υπέρβασης της εμφυλιακής σύγκρουσης (κυριολεκτικά και μεταφορικά), της ακραίας βίας, των εν γένει καταστροφών, δια της Τέχνης και του Πολιτισμού, για έναν τοπικό και οικουμενικό κόσμο που έρχεται.